Wat is fixatief?

Fixatief is een product dat veel gebruikt wordt om je schilderij of tekening als het ware ‘vast te zetten’. Dit wordt ook wel fixeren genoemd. Fixatief wordt met name gebruikt voor kunstwerken die gemaakt zijn met grafiet potlood, houtskool of pastelkrijt.

Hoe gebruik je fixatief?

Fixatief kun je gebruiken wanneer je een schilderij wilt maken. Je kunt bijvoorbeeld een (lichte) tekening maken met houtskool of heel zacht potlood. Maak de tekening door niet al te hard te drukken waardoor deze heel minimaal op het doek komt te staan. Gebruik voor het doek het liefst een met gesso voorbehandelde ondergrond.

Wanneer je de tekening hebt gemaakt kun je de fixatief gebruiken. Dit doe je door over je tekening heen te sprayen (zelf gebruik ik een fixatief spray). Hierdoor fixeren de deeltjes houtskool, potlood of ander medium in de achtergrond van je gesso.

Het voordeel van fixeren is dat de houtskool, potlood of wat dan ook minder zal gaan mengen met je verf. Hoewel het in sommige gevallen leuk kan zijn dat mediums met elkaar mengen, kan het soms ook vervelend zijn. Heb je liever heldere kleuren? Gebruik dan absoluut fixatief om te voorkomen dat mediums zich met elkaar kunnen mengen. Bij houtskool en pastel zul je altijd houden dat het een klein beetje blijft mengen, omdat er meer losse deeltjes in zitten als potlood.

Bij houtskool en pastel moet je er scherp op zijn dat wanneer je het luchtig fixeert wel wat deeltjes zich hechten aan de ondergrond. Maar dat er altijd wel losse deeltje overblijven die zich kunnen gaan mengen met de verf. Heb je dit liever niet? Dan adviseer ik je om je tekening echt helemaal nat te sprayen. Het gaat dan geen kant meer op. 

Het nadeel van geheel fixeren is dat veel kracht van de tekening verloren gaat. De contrasten worden dan beduidend minder. Dit betekend niet dat het onmogelijk is. Je kunt het in lagen opbouwen door elke keer een klein laagje te fixeren en dit een kwartier te laten drogen. En dan weer de volgende laag licht aan te brengen. Al met al is het veel werk om dezelfde krachtige kleuren weer terug te pakken.

Ondergrond

De ondergrond waarop je werkt is bepalend, want papier heeft een bepaalde structuur waar de deeltjes van de pigmenten in vast blijven zitten. Wanneer deze structuur op een gegeven moment ‘vol’ zit dan zal het medium eroverheen glijden. Je kunt dan op een gegeven moment geen nieuw medium meer aanbrengen omdat het niet wilt ‘pakken’ op de ondergrond.

Fixatief kan dit probleem enigszins verhelpen. Wanneer je fixatief aanbrengt op je ondergrond dan zakken de deeltjes naar de diepste structuren in het papier. Hierdoor komt er aan de bovenkant weer een beetje structuur vrij. Nu kun je weer nieuw medium aanbrengen dat zal hechten met de structuur.

Zelf heb ik ook schilderijen gemaakt waarbij ik een ondergrond heb gemaakt met pastelkrijt en dit telkens weer helemaal nat heb gefixeerd. Vervolgens ging ik er overheen met transparante gesso zodat je de achtergrond nog mooi zag. En dan uiteindelijk ging ik daaroverheen met bijvoorbeeld acrylverf en heb je het onderstaande resultaat.

<schilderij vrouw>

Is er een universele fixatief?

Persoonlijk gebruik ik de fixatief voor mijn pastel ook voor houtskool en is daarmee soort van universeel. Daarentegen zijn er ook specifieke fixatieven. Bijvoorbeeld, fixatief voor houtskool, oliepastel of pastel. Daarnaast zijn er ook meer geconcentreerde fixatieven verkrijgbaar. Elk medium heeft natuurlijk zijn eigen eigenschappen. Zo is oliepastel vet en is pastel, potlood of houtskool weer wat droger. Een universele fixatief zou om deze reden niet echt werken. Het is daarom raadzaam om te experimenteren met verschillende fixatieven.

Is er een fixatief voor aquarel?

Fixatief voor aquarel heb ik bijvoorbeeld nog nooit gezien, omdat er aquarel vernis bestaat. Aquarel vernis wordt over het algemeen in de plaats van aquarel fixatief gebruikt.